Polityczny sceptycyzm – trzeci filar konserwatyzmu wyznacza jego miejsce na mapie politycznej ostatnich wieków. Dwa pierwsze filary dotyczą moralnej niedoskonałości człowieka, trzeci związany jest z niedoskonałością intelektualną jednostki, a przede wszystkim ludzi sprawujących władzę. Wbrew koncepcjom absolutystycznym oraz demokratycznym władza polityczna nigdy nie jest pełna ze względu na mnogość relacji występujących w samej wspólnocie oraz nieprzewidywalnością zachowań ludzi. Nie można zatem sądzić, iż radykalna zmiana systemu politycznego przyniesie oczekiwane rezultaty. Zmiany w społeczeństwie dokonują się stale i stopniowo na drodze ewolucji, dlatego należy sądzić, iż postępują one według wzorca empirycznej teorii społecznej a nie logiki nauk przyrodniczych. Czyż marksizm a w konsekwencji rewolucja w Rosji doprowadziła do rozwoju społeczeństwa?
Rewolucja zamroziła przemiany cywilizacyjne w Rosji, a w konsekwencji społeczeństwo to jest dziś tak samo niedojrzałe do demokracji, jak w okresie poprzedzającym rewolucję. Dla konserwatystów wiedza geometryczna stosowana przez twórców systemów filozoficznych podporządkowujących to, co polityczne wymaganiom logiki większej części, nie jest użyteczna w rzeczywistości politycznej. Stosowanie wiedzy geometrycznej z konieczności prowadzi do jawnej lub utajonej tyranii jednostki, lub grupy korzystającej dla osiągnięcia swych celów ze środków właściwej inżynierii społecznej. Bliski zaś liberałom apel do abstrakcyjnych uprawnień przyrodniczych i praw człowieka nie chroni skuteczniej przed tyranią, niż poglądy dotyczące religii, własności, autonomii narodowej i rodziny.
Zawarty w tej pracy zarys światowego konserwatyzmu pokazuje, iż jest to doktryna niejednorodna, trudna do jednoznacznego określenia. Konserwatyzm uległ wielu przekształceniom, ewoluował. W szeregach konserwatystów są kontrrewolucjoniści (De Maistre, Bonald), ultra katolicy (Donso Cortes), narodowcy (Novalis, Muller, Gorres), jak też umiarkowani zachowawcy (Burke) oraz republikańscy demokraci (Madison). Konserwatyzm jest więc doktryną, która zawierając niezmienne elementy jest niezależna od panujących warunków ustrojowych. Poprzez swój lojalizm, a zarazem sceptycyzm promuje mądrość polityczną i rozwagę. Jest to doktryna uniwersalna, mimo, iż wielu konserwatystów jest jednocześnie monarchistami, konserwatyzm funkcjonuje także w republice.
Podłożem monarchizmu wśród zachowawców nie jest jedynie tradycja i sentyment, ale przekonanie, iż właśnie w takim ustroju najpełniej realizują się instytucje takie jak: autorytet, rodzina, religia. Monarchia dziedziczna i konstytucyjna stanowi gwarant wzajemnej interakcji instytucji. Religia, a szczególnie religia katolicka jest dla zachowawców wzorem trwałości, źródłem legitymacji władzy oraz, jak wspomnieliśmy, częścią łańcucha zależności w filozofii politycznej i społecznej. Podobnie źródłem napięć w doktrynie konserwatywnej jest stosunek do wolnego rynku. Nie ma wśród konserwatystów zgody co do roli, jaką rynek odgrywa w stosunku do instytucji. Panują poglądy, że powoduje on erozję na przykład rodziny czy religii. Podkreślić jednak trzeba, że temat ekonomii w doktrynie jest sprawą stosunkowo świeżą i niektórzy, jak Hayek byli zwolennikami gospodarki rynkowej jako dodatkowego, niezależnego mechanizmu regulującego stosunki wspólnoty. Stwierdzić trzeba jednak, że ani monarchia ani religia nie wydają się konieczne dla konserwatyzmu. Jedynymi wyznacznikami są cechy takie jak: przekonanie o ludzkiej niedoskonałości, skromność epistemologiczna, instytucje godne zachowywania, zwyczaje, historycyzm, antykontraktualizm. W mniejszym lub większy stopniu to one ukształtowały tę doktrynę.
Ludzka niedoskonałość – biologiczna, emocjonalna i moralna powoduje, że jesteśmy zależni od siebie nawzajem bardziej, niż każdy inny gatunek. Instytucje i stosunek do nich wyznaczają kierunek naszego postępowania. Ograniczony instynkt samozachowania czy też wynik grzechu pierworodnego to argument zgłoszony już przez Bonalda a rozwinięty przez Arnolda Gehlena.
Skromność epistemologiczna – ukazująca limity rozumu szczególnie w wymiarze socjo-politycznym. Jak już napisaliśmy społeczeństwo jest zbyt skomplikowane by móc tworzyć nowe doktryny z gwarancją przewidzenia skutków ich wprowadzenia. Polityczny sceptycyzm prezentowali Hume, Burke, de Maistre, a także w pewnym sensie Hayek i Banfield.
Instytucje – to dzięki nim społeczeństwo może kwitnąć. Instytucje godne zachowywania ograniczają ludzkie namiętności, dają stabilność, budują autorytet.
Zwyczaje, ale także obowiązki są odzwierciedleniem doświadczenia historycznego. Hamują ludzkie popędy i stanowią najlepszy przewodnik dla ludzi, zawsze.
Historycyzm – większość instytucji powstała z prawa naturalnego, a następnie ewoluowała, udowadniając swoją przydatność.
Antykontraktualizm, jak wspomnieliśmy, podważa koncepcję umowy społecznej na rzecz organistycznej koncepcji związku pokoleń kształtujących wspólnotę.
W poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie o istotę konserwatyzmu warto zastanowić się nad pytaniem jakie są podstawowe składniki polityki konserwatywnej, którą tworzono i której elementy do dziś prezentują stronnictwa prawicowe na świecie ?
Do tych składników zaliczyć należy: sceptycyzm wobec pisanych konstytucji i prawa stanowionego w ogóle; sprzeciw wobec liberalizmu w zakresie kultury i obyczajów; podkreślanie roli rodziny i konieczności jej ochrony; legitymizacja nierówności społecznych, akcentowanie potrzeby elit kulturalnych, politycznych i ekonomicznych; ochrona własności jako fundamentu ładu politycznego; akcentowanie racji stanu, czyli roli państwa jako gwaranta własności, rządów prawa oraz autorytetu władzy; dopuszczenie możliwości stosowania siły w stosunkach międzynarodowych. Rezygnujemy w tym miejscu ze szczegółowego omawiania tych zagadnień, gdyż zostaną one szeroko opisane w drugiej części naszej pracy.
Na przełomie tysiącleci świat, a szczególnie Europa znajduje się w dość szczególnej sytuacji. Jednym z powodów próby dokonania syntezy myśli konserwatywnej była chęć odpowiedzi na pytanie: jakie jest miejsce konserwatyzmu na współczesnej scenie politycznej? Uważamy, że wiek dwudziesty jest podsumowaniem zmian, jakie zachodziły na świecie w ciągu ostatniego półtysiąclecia trwania cywilizacji łacińskiej na kontynencie europejskim. Europa doświadczyła rewolucji społecznej, która, związana z jednoczesnym upadkiem kolonializmu przejawia się zmianami etnicznymi w składzie społeczeństw europejskich. Narasta niechęć wobec obcych, którzy skutecznie rywalizują z tubylcami o miejsca pracy. Przejawia się to w powstawaniu prawicowych bojówek. Z drugiej strony mamy do czynienia z powszechnym upadkiem moralności i swobodą obyczajów, osłabieniem więzów rodzinnych.
Służysz społeczności blogowej, pięknie składasz frazy. przyjmij najszczersze wdzięczności moich wyrazy 🙂