Ustawa z dnia 23.10.1987r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. Nr 33, poz.186) wprowadziła art. 75 § 2, który reguluje oświadczenia stron w postępowaniu administracyjnym.
Przepis art. 75 § 2 stanowi „Jeżeli przepis prawa nie wymaga urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia właściwego organu administracji, organ administracji publicznej odbiera od strony, na jej wniosek, oświadczenie złożone pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania. Przepis art. 83 § 3 stosuje się odpowiednio.”
W sprawie, w której toczy się postępowanie, na stronie ciąży obowiązek udowodnienia określonych faktów lub stanów prawnych nałożony przez przepis prawa materialnego. Przepis ten, albo wymaga przedstawienia przez stronę w tym celu środka dowodowego w postaci zaświadczenia lub pomija tę sprawę. W oparciu o przepis art. 75 § 2, jeżeli strona z uwagi na swój interes prawny lub obowiązek dąży do udowodnienia określonego faktu lub stanu prawnego, nie ma obowiązku czynienia tego przez przedstawienie odpowiedniego zaświadczenia, ponieważ może ona zwrócić się do organu prowadzącego postępowanie z żądaniem przyjęcia jej oświadczenia jako środka dowodowego – czyniąc to pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania.[1]
Aby można było odebrać od strony oświadczenie, muszą zostać spełnione łącznie dwie przesłanki: – przepis prawa nie wymaga wprost przedstawienia zaświadczenia. Przepisy prawa chronią jednostki przed nieuzasadnionym żądaniem przedłożenia zaświadczenia. Przepis art. 220 § 2 stanowi „Organ administracji publicznej żądający od strony zaświadczenia na potwierdzenie faktów lub stanu prawnego jest obowiązany wskazać przepis prawa wymagający urzędowego potwierdzenie tych faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia”; – strona musi zgłosić wniosek, że chce złożyć oświadczenie. Jeżeli obie te przesłanki zostaną spełnione, organ orzekający ma obowiązek odebrać od strony oświadczenie.
Zdaniem B. Adamiak „Tak szerokie określenie granic dopuszczalności ustalenia stanu faktycznego lub stanu prawnego sprawy na podstawie oświadczenia strony budzi zastrzeżenia co do jego spójności z rozwiązaniem przyjętym w art. 86, dopuszczającym przesłuchanie stron tylko dowód posiłkowy.”[2]
Oświadczenie strony w postępowaniu administracyjnym można porównać do rozwiązania, które przyjęto w postępowaniu cywilnym dotyczącym faktów przyznanych w toku postępowania przez stronę przeciwną. Fakty przyznane, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości co do zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy, nie wymagają dowodu (art. 229 k.p.c.). B. Adamiak uważa, że „Tak należy sytuować w systemie środków dowodowych postępowania administracyjnego oświadczenie strony.”[3] Jeżeli oświadczenie, które zostało złożone odnośnie stanu faktycznego lub prawnego sprawy, według oceny organu nie budzi wątpliwości odnośnie zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy, to okoliczności faktyczne lub prawne nie wymagają dowodu. W wyroku z dnia 20.09.1990r., III ARN 9/90 SN orzekł „(…) oświadczenia składane przez stronę w postępowaniu administracyjnym korzystają z domniemania prawdziwości, jeżeli nie są oczywiście sprzeczne z innymi dowodami lub okolicznościami i faktami znanymi organowi administracyjnemu z urzędu.”[4]
Strona składając oświadczenie czyni to pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania. Organ orzekający, uprzedza stronę przed odebraniem od niej oświadczenia o odpowiedzialności za fałszywe zeznania – jest to przesłanka, która stanowi podstawę pociągnięcia do odpowiedzialności karnej.
Zdaniem B. Adamiak rozwiązanie, które zostało przyjęte w art. 75 § 2 nasuwa szereg wątpliwości, które dotyczą przede wszystkim zakresu dopuszczalności składania oświadczeń strony w postępowaniu administracyjnym oraz miejsca tego oświadczenia w systemie środków dowodowych.[5]
Przepis art. 75§2 ma chronić stronę przed nadmiernym formalizmem, w zakresie korzystania ze środków dowodowych.[6]
[1] W. Dawidowicz, Postępowanie administracyjne – zarys wykładu, Warszawa 1983, s. 113
[2] B. Adamiak, J. Borkowski, Kodeks postępowania administracyjnego – komentarz, Warszawa 1999, s. 359
[3] B. Adamiak, J. Borkowski – op. cit. s. 359
[4] Wyrok SN z dnia 20.09.1990r., III ARN 9/90, OSNCP 1991r., Nr 10-12, poz. 129
[5] Por. B. Adamiak, J. Borkowski – op. cit. s. 358
[6] Por. Z. Kmieciak, Postępowanie administracyjne w świetle standardów europejskich, Warszawa 1997, s. 171